آشنایی با مصادیق تخلفات پژوهشی و سرقت علمی

آشنایی با مصادیق تخلفات پژوهشی و سرقت علمی

12 حوزه اصلی مصادیق تخلفات پژوهشی که برای اولین بار از سوی محمد فرهادی وزیر وقت علوم، تحقیقات و فناوری به دانشگاه‌ها، پژوهشگاه‌ها و مراکز آموزشی پژوهشی کشور ابلاغ شد شامل سوء رفتارهای پژوهشی، عدم تعهد و مسئولیت نسبت به ذینفعان، عدم رعایت حقوقی آزمودنی‌ها، جعل داده‌ها، تحریف داده‌ها، سرقت علمی، اجاره علمی، عدم رعایت حقوق مالکیت معنوی و مسئولیت پژوهش انجام شده، انتشار مجدد، همپوشانی اطلاعات، خرید و فروش آثار پژوهشی و جعل هویت است که 57 مصداق تعیین شده در ذیل این حوزه‌های اصلی، در ادامه مرور می‌شود.

• مصادیق سوء رفتارهای پژوهشی

1) عدم داشتن دانش تخصصی و صلاحیت علمی در موضوع مورد پژوهش.
2) عدم مراعات صداقت در ارائه گزارش کارهای علمی خود برای کسب امتیازات علمی و اداری و ترفیع و ارتقا.
3) جانبداری در فرآیند انجام پژوهش با دخالت دادن پیش فرض‌ها و تمایلات خود، دیگران یا مؤسسه سفارش‌دهنده پژوهش.
4) عدم ارائه نتایج واقعی پژوهش به دلیل ترس و تأثیر فشارها و جهت‌گیری‌های سوء پیرامون پژوهشگر.
5) عدم پایبندی به عنصر زمان (موعد مقرر) در انتشار نتایج پژوهش (امتناع از انتشار نتایج بدست آمده پژوهش در بازه زمانی معین، به دلیل منافع سودجویانه از روی عمد یا به طور سهوی).
* فقط به دلایل امنیتی می‌توان انتشار نتایج پژوهشی را به زمان دیگری موکول کرد.
6) ابهام و عدم دقت در تدوین گزارش پژوهش با روشن و شفاف نبودن مرز بین دست‌آوردهای علمی پژوهشگر و یافته‌های گرفته شده از کار دیگران.
7) بازنویسی گفته‌های دیگران، بازی با الفاظ، زیاده‌نویسی، کلی‌گویی، جزم‌اندیشی و مصرف‌گرایی.
8) تعصب، حسادت، کینه و خشم، غرض‌ورزی عاطفی، توهین و حسادت، تحقیر و استخفاف دیگران، حرمت‌شکنی، بزرگ‌نمایی خود و موضوع، انفعال در نگره‌ها و باورها به دلیل دگرباوری، فریب، آزار و اذیت، بهره‌برداری ناپسند از واژه‌ها و افراد.
9) استفاده و استناد به منابع مشکوک و فاقد اعتبار علمی (مجله، سایت حامی مقاله و نویسنده مقاله).
10) عدم رعایت منافع ملی در کلیه مراحل انجام پژوهش.
11)  استفاده خلاف واقعیت از عناوینی مانند دکتر، کارشناس ارشد، استاد، دانشیار، استادیار و .... در آثار پژوهشی.
12) هر گونه حذف و تغییر در نشانی اصلی نویسنده یا نویسندگان مقالات علمی.
13) عدم استفاده از واژه‌های متناسب با کار انجام شده نظیر ترجمه، تألیف، تصنیف، تحقیق.

• مصادیق عدم تعهد و مسئولیت نسبت به ذینفعان

14) عدم رعایت منافع ذینفعان در تمام مراحل پژوهش.
15) انتصاب غیرواقعی پژوهش به افراد فاقد هویت واقعی و فرد یا افرادی که هیچ نقشی در پژوهش ندارند و حذف مؤلف حقیقی (فرد یا افرادی که نقش به سزایی در جنبه‌های علمی پژوهش داشته‌اند) از فهرست نویسندگان.
* در تمامی کارهای نوشتاری مشارکتی، باید نام کلیه کسانی که در انجام پژوهش، جمع‌آوری داده‌ها و نظیر آن مشارکت علمی داشته‌اند به عنوان مؤلف ذکر شود. در صورت عدم رضایت آن، یک یا چند مؤلف مجاز به استفاده از داده‌های آنها نمی‌باشند.
16) عدم رعایت ترتیب درج اسامی بر اساس سهم هر یک از نویسندگان در نگارش پژوهش و مشارکت خلاقانه آنها.
17) سوء استفاده از منابع مالی تخصیص داده شده جهت انجام پژوهش.
18) کتمان نتایج خاصی از تحقیق در ازای دریافت وجوهی از متولیان تحقیق با تهیه گزارش‌های چندگانه که موجب مخدوش شدن نتایج تحقیق و سردرگمی خوانندگان شود.
19) عدم اظهار اطلاعات مربوط به بودجه، افراد و یا مؤسسات حمایت‌کننده و مرتبط با پژوهش و یا اظهارات غیرواقعی در این ارتباط.
20) عدم اعلان نام مرکزی که پژوهش در آنجا انجام شده.
21) تهیه و ارسال مقاله با ذکر نام همکاران و بدون اطلاع قبلی آنها از محتوای مقاله و محل ارسال آن.

• مصادیق عدم رعایت حقوق آزمودنی‌ها

22) عدم معرفی مناسب پژوهشگر به آزمودنی‌ها (testers) و ارائه اطلاعات نادرست درباره خود به آنها.
23) عدم روشنگری آغازین در خصوص پژوهش (نوع پرسش‌های پژوهش، درجه حساسیت این پرسش‌ها و تأثیرهای احتمالی پژوهش بر آنها) به آزمودنی‌ها.
24) اجبار آزمودنی‌ها جهت مشارکت در پژوهش.
25) عدم رعایت حریم خصوصی آزمودنی‌ها.
26) استفاده و کاربرد اطلاعات مربوط به آزمودنی‌ها در شرایط خارج از هدف‌های پژوهشی و با برای مقاصد شخصی.
27) عدم رعایت رازداری و ناشناخته ماندن آزمودنی‌ها در پژوهش (افشای هویت).
28) افشای عناوین و نتایج فعالیت‌های پژوهشی که جنبه محرمانه دارند.
29) انتشار اسرار و اطلاعات اشخاص یا نهادها، بدون اطلاع و مجوز صاحبان حق.
31) عدم رعایت سلامت، ایمنی، ضوابط و استانداردهای لازم جهت حفاظت و آسایش آزمودنی‌های (انسان، حیوان، گیاه، اشیاء، اسناد و مدارک، آثار باستانی و محلی) در حین پژوهش به بهانه پیشرفت علم و منافع جامعه

• مصادیق جعل داده‌ها

31) ساخت، ثبت و انتشار داده‌ها یا نتایج یک پژوهش یا محصول علمی به صورتی که تمام یا بخشی از داده‌ها یا نتایج مذکور اصلاً وجود نداشته یا غیرواقعی باشد. مانند: 

ارائه نتیجه‌های ساختگی به عنوان نتیجه‌های آزمایش یا خروجی دستگاه‌های اندازه‌گیری یا نرم‌افزار.

جابه‌جا کردن نتیجه‌های یک بررسی با نتیجه‌های بررسی دیگر.

ساختن داده‌های غیر واقعی و یا دادن گزارش غیر واقعی یا ثبت غیر واقعی از آنچه روی نداده است.

ارائه اطلاعات ساختگی که در واقع هیچ اقدامی برای گردآوری آنها نشده است.

داده‌سازی و یا استفاده از داده‌های مشابه جوامع تحقیقاتی دیگر.

• مصادیق تحریف داده‌ها

32) دستکاری یا حذف عمدی کامل یا بخشی از داده‌ها، مراحل، روش‌ها، تجهیزات و مواد مورد استفاده در مطالعه و پژوهش به صورتی که با داده یا یافته‌های واقعی متفاوت باشد. مانند: 

ارائه مراحل آزمایشگاهی یا فرآیندهای غیرواقعی تحلیل، برای رسیدن به نتیجه‌هایی که در مقاله داده شده است. 

دستکاری نتیجه‌های به دست آمده از شبیه‌سازی یا آزمایش‌های تجربی. 

حذف بخشی از داده‌ها، نتیجه‌های آزمایشگاهی، یا بخشی از تحلیل‌های نظری که ارائه آنها، نتیجه‌های به دست آمده را مورد تردید قرار می‌دهد. 

استفاده از نرم افزارهای مختلف برای ایجاد تغییرهای غیرواقعی مورد نظر در شکل ها یا نمودارها.

دستکاری شرایط آزمایشگاه برای رسیدن به نتیجه‌های دلخواه.

خوش رنگ و آب جلوه دادن یا بزرگ‌نمایی امور کوچک با هدف پنهان کردن واقعیات بزرگتر.

دست بردن در داده‌ها، حذف، تعدیل و با اضافه کردن به داده‌ها به نحوی که آنچه ارائه می‌شود کاری نو بنماید و با نظریه‌ای خاص با اینکار درست جلوه کند.

دستکاری کردن عمدی در دستگاه‌ها و روند تحقیق و آزمایش به نحوی که نظریه‌ای خاص درست یا غلط جلوه کند.

بیان ادعا یا پدیده‌ای که واقعی نباشد.

• مصادیق سرقت علمی

33) کپی‌برداری کامل یا بخشی از یافته‌های پژوهشی یا محصولات علمی بدون استناد و ارجاع مناسب به صاحب اثر، شامل:

اقتباس نزدیک افکار و الفاظ نویسنده دیگر.

تناظر یک به یک در بیان اندیشه‌ها و شباهت‌های ساختاری در نوشتار.

انتساب ایده‌ها، نظریات، فرآیندها، نتیجه‌ها یا کلمه‌های دیگران به خود، بدون ارجاع مناسب و با نیت ارائه بعنوان کار خویش.

استفاده کردن از نظریات یا کارکرد افراد دیگر و ارائه آن بعنوان کار خود بدون ذکر نام و یا دادن اعتبار به آنها.

استفاده یا تقلید از زبان، فکر و یا نوشته نویسنده دیگر و ارائه آن بنام خویش.

استفاده از کار شخص دیگر به شکل کلمات، فرآورده‌ها و یا نظریات برای نفع شخصی، بدون ارجاع به کار اولیه.

ترجمه کل یا بخشی از آثار دیگران بدون کسب اجازه از مبادی ذی‌ربط، و معرفی آن به عنوان یک پژوهش اصیل علمی.

برداشتن اصل یک مقاله و ثبت آن به نام خود در محل دیگر مانند ترجمه یک مقاله ISI و چاپ آن در مجلات علمی داخلی.

ارائه مقاله چاپ شده دیگران در سمینارهای داخل یا خارج کشور.

استفاده کامل یا بخشی از مقالات، پایان‌نامه و کتب چاپ شده دیگران بدون ارجاع به نویسندگان مقاله، پایان‌نامه، کتب یا اثر.

کپی‌برداری غیرقانونی از نتایج پایان‌نامه دیگران.

عدم رعایت کلیه موازین اخلاقی مرتبط با منابع و آثار چاپی در هنگام استفاده از منابع و آثار الکترونیکی.

عدم رعایت ارجاع‌دهی طبق سنت‌های ای پی ای یا شیکاگو و سایر نظام‌های ارجاع‌دهی مرسوم.

کپی‌برداری یا ترجمه مستقیم اغلب، شامل استفاده یک پارگراف یا بیشتر، از منبع اصلی به شکل "کلمه به کلمه" یا "جمله به جمله" (بدون پاورقی) می‌باشد.

کپی‌برداری غیرقانونی از نتایج مقالات: استفاده از اصل جمله و آوردن آن در مقاله دیگر، بدون ارجاع به متن اصلی و اجازه کتبی از مالک معنوی آن در صورت استفاده از شکل‌ها، نمودارها، جداول، منحنی، عکس، روش‌های انجام یک فرآیند، پرسشنامه تدوین شده و هر چیز دیگری که مستقیماً توسط مؤلف حاصل نشده باشد.

کپی نمودن جملات "کلمه به کلمه" با مونتاژ نمودن پاراگراف‌ها "جمله به جمله" از منابع گوناگون، علیرغم اشاره به مأخذ آنها در انتهای هر جمله با پاراگراف.

تبصره: بیان مستقیم از منبع دیگر با ذکر مرجع صرفا داخل گیومه بلامانع است.

کپی‌برداری از ساختار با الگوریتم نوشتاری دیگران، به عبارت دیگر، دنبال کردن الگوی چهارچوب نوشتاری دیگران، به همان فرم.

توضیح: منظور از ساختار یا الگوریتم نوشتار، متدلوژی پژوهش در فرمت تئوری یا روش انجام آزمایش تحقیقاتی است. به عبارت دیگر زمانی می‌توان از روش تحقیق تئوری با آزمایشگاهی دیگران استفاده نمود که به روشنی بیان شود که روش
برگرفته از کدام منبع یا مرجع است.

• مصادیق اجاره علمی

34 ) منظور این است که پژوهشگری به جای آنکه خود به انجام پژوهش بپردازد، افرادی را برای این منظور به کار گیرد و خودش در فعالیت پژوهشی چندان تلاش نکند، سپس، بعد از تحویل کار با دخل و تصرف اندکی در پژوهش صورت گرفته، آن را به نام خود منتشر نماید.

• مصادیق عدم رعایت حقوق مالکیت معنوی و مسئولیت پژوهش انجام شده

35) چاپ مقاله توسط دانشجو (پس از فارغ‌التحصیلی) بطوری که استادان راهنما و با همکاری فعالیت علمی از مفاد آن مطلع نباشند.
36) نپذیرفتن مسئولیت محتوای مقاله (صحت مطالب مندرج در مقاله)، توسط نویسندگان آن.
37) عدم پذیرش مسئولیت گروه پژوهشی و صحت کل پژوهش توسط نویسنده مسئول.
38) عدم سپاسگزاری از افراد حقیقی و حقوقی مشارکت‌کننده در پژوهش، در بخش سپاسگزاری که نویسنده یا نویسندگان بر اساس مستندات، ملزم به ذکر نام آنها بوده‌اند.
39) انتساب غیرواقعی پژوهش به مؤسسه‌ای که نقشی در اصل پژوهش مربوطه یا در فعالیت حرفه‌ای فرد نویسنده نداشته است.
41) عدم رعایت ترتیب درج اسامی در مقالات مستخرج از پایان‌نامه به ترتیب، اسم دانشجو، استادان راهنما و استادان مشاور.
41) عدم پاسخگویی استاد راهنما نسبت به محتوای پایان‌نامه (درستی/ نادرستی) به عنوان شخص مسئول.
42) اضافه نمودن اسم افراد در مقاله جهت ارتقای اعتبار مقاله بدون اطلاع آنها.
43) دادن اطلاعات پایان‌نامه دانشجوی در حال دفاع یا فارغ‌التحصیل توسط استادان راهنما یا مشاور، به دیگران و چاپ آن در قالب مقاله حتی در صورت ذکر نام دانشجو یا انتشار آن بصورت پایان‌نامه افراد دیگر.
44) مصادره یا سوء استفاده از ایده‌ها یا اطلاعات یک اثر تحت داوری توسط سردبیران و داوران این آثار که برای مجلات، کنفرانس‌ها و .... ارسال شده است.
45) انتشار نتایج طرح‌های پژوهشی، پایان‌نامه‌ها و رساله‌ها توسط دانشجویان و اعضای هیأت علمی در قالب کتاب، مقاله و ..... بدون هماهنگی و اخذ مجوز از معاونت پژوهشی دانشگاه به عنوان مالک حقوق مادی و معنوی این دست پژوهش‌ها.
46) چاپ مقالات با استفاده از پایان‌نامه دانشجویی توسط استاد راهنما یا مشاور بدون درج نام دانشجو و یا همکار پایان‌نامه و رساله
47) استفاده‌های غیرقانونی از مواد، محتواها، نشانههای تجاری، رموز تجاری یا اموال فکری تحت پوشش قانون کپی رایت.
48) استفاده از نام، عنوان و آرام موسسات و سازمان‌ها بر روی کتاب، مقاله و .... بدون کسب مجوز.
49) ترجمه متون علمی و ادبی بدون اخذ مجوز از نویسنده اصلی اثر.

• مصادیق انتشار مجدد

50) چاپ مجدد یک کتاب، مقاله و اثرات ادبی و علمی یا بخش‌هایی از آنها که قبلاً در یک نشریه چاپی یا الکترونیکی به چاپ رسیده باشد.
*چنانچه نویسنده مقاله‌ای که در یک نشریه در دست بررسی برای انتشار است، تصمیم بگیرد، به هر دلیلی، آن مقاله را برای نشریه دیگری ارسال نماید، باید ابتدا انصراف خود را از انتشار مقاله، به صورت کتبی به نشریه اول اعلام نماید.

• مصادیق همپوشانی انتشارات

51) پژوهشگر داده‌های مقاله پیشین خود را با اندکی تغییر در متن، در مقاله‌ای با عنوان جدید به چاپ رساند.
52) چاپ کامل مقاله یا مقاله با شباهت بالادر یک مجله دیگر.
*دارنده ایده علمی می‌تواند مقاله‌ای که در یک زبان چاپ شده را در یک زبان دیگر نیز به چاپ برساند مشروط بر آنکه به مقاله اول ارجاع بدهد.
*تکرار قسمت‌هایی از بخش مواد و روش‌ها در مقالات بعدی همان نویسندگان، در صورت ضرورت، بلامانع است، اما در هر حال ذکر مرجع لازم می‌باشد.

• خرید و فروش آثار پژوهشی

53) خرید و فروش آثار پژوهشی (مقالات، پایان‌نامه و ...) به نحوی که خریدار، تحقیق را به نام خود بعنوان پژوهشگر یا پدیدآورنده و صاحب اثر استفاده کند.
54) ضبط خرید، فروش و سوء استفاده از سخنرانی‌های افراد بدون اجازه

• مصادیق جعل هویت

55) ارائه اشتباه هویت افراد دیگر در بافت علمی / دانشگاهی
56) انتشار آثار با اسامی جعلی یا اسامی دیگر بدون اجازه آنها
57) جعل امضا و تهیه گواهی پذیرش جعلی جهت اخذ امتیاز مربوطه